Wons.
Net boven Makkum, op nog geen vijf kilometer van de Afsluitdijk ligt Wons. Deze locatie, zo vlak bij de belangrijkste toegangsweg tot Noord-Holland, zorgde er voor dat het dorp een belangrijke rol speelde in de Tweede Wereldoorlog. Wons telt ongeveer driehonderd inwoners.
Geschiedenis.
Het dorp komt onder verschillende namen voor in de geschiedenisboeken. Een document uit 1270 spreekt over Wildinghe. Een eeuw later gebruikt men de naam Woldens. Later verandert dit in het huidige Wons. In het dorp stond vroeger het rechtshuis, waarmee Wons de hoofdplaats werd van de voormalige gemeente Wŭnseradiel. Dankzij haar ligging aan de Afsluitdijk kreeg Wons tijdens de mobilisatie een belangrijke rol toebedeeld. In Wons en buurdorp Kornwerderzand bouwde het leger stellingen om de Duitse soldaten zo lang mogelijk tegen te houden. De Wonsstelling was de laatste hindernis voordat de Duitse troepen de Afsluitdijk bereikten. De stelling moest in korte tijd gebouwd worden. Het lukte de Nederlandse soldaten niet om goede loopgraven en kuilen te maken. Vandaar dat ze verstopt lagen achter bulten van grond en hout. Deze bulten vielen natuurlijk meteen op. De slecht gebouwde stelling kreeg dan ook al snel de bijnaam “Wee-ons”. In Kornwerderzand zijn in het Kazemattenmuseum foto’s en voorwerpen te vinden die herinneren aan de eerste oorlogsdagen in Fryslân.
BEZIENSWAARDIGHEDEN.
Midden in het dorp staat de Hervormde Kerk. Door bewoners wordt het gebouw ook wel de Wonser theebus genoemd. Deze bijnaam dankt het godshuis aan de opvallende vormgeving. De kerk uit 1728 heeft acht muren en een tentdak dat me een klokkenkoepeltje is bekroond. Op het torentje staat geen haan, maar een hert dat ook in het dorpswapen terugkomt. In één van de kerkmuren is de gedenksteen van de Friese dichter Jan Cornelis Pieter Salverda gemetseld. Salverda was naast dichter ook schoolmeester aan de basisschool in het dorp. Hij was een uitstekende leerkracht en bezocht in zijn vrije uren de kinderen op de boerderijen die niet naar school konden. Ondanks zijn harde werk, verdiende hij erg weinig. Hij stierf dan ook in diepe armoede. Zijn begrafenis in 1836 werd betaald door een aantal rijke boeren. Op het kerkhof is zijn grafsteen te bezichtigen.
WONEN EN LEVEN.
In het dorp staat de J.C.P. Salverda Skoalle. De basisschool is vernoemd naar de bekende schoolmeester. Daarnaast kent het dorp een levendig verenigingsleven. Een koor, biljartclub, voetbalvereniging en schaatsclub zijn slechts enkele voorbeelden. Boodschappen kan men niet doen in Wons. Voor overige zaken gaan de inwoners naar Makkum, Witmarsum of Bolsward
